Árachas lasta

Nuair a dhéantar earraí a thrádáil go hidirnáisiúnta, is gné thábhachtach d’iompar earraí é an t-árachas. Bíonn earraí neamhchosanta ar ghnáthrioscaí agus ar rioscaí urghnácha araon. Baineann gnáthrioscaí le hearraí a láimhseáil, a stóráil, a luchtú nó a iompar, agus d’fhéadfadh círéibeacha, stailceanna, sceimhlitheoireacht, etc. a bheith san áireamh le rioscaí urghnácha.

Tá doiciméid árachais tábhachtach le haghaidh imréiteach custaim. Tugtar níos mó sonraí sa chuid seo a leanas maidir le cineálacha éagsúla doiciméadachta árachais ag brath ar an gcineál iompair.

Is éard is árachaslastais ann comhaontú chun earraí a chosaint ar chaillteanas nó ar dhamáiste de bharr riosca a chumhdaítear leis an bpolasaí. De ghnáth ní éilítear sonrasc árachais le haghaidh imréiteach custaim ach amháin mura mbíonn na sonraí ábhartha le feiceáil ar an sonrasc tráchtála.

Tá difríocht idir árachas lasta agus árachas dliteanais iompróra. Le hárachas lasta, is faoin gcuideachta onnmhairiúcháin nó faoin duine aonair atá sé na rioscaí a chumhdaítear agus slánaíocht sheasta an chonartha a chumhdach.

Ar an láimh eile, tá árachas dliteanais iompróra faoi rialú ag rialacha éagsúla. Ag brath ar an modh iompair, tá an cúiteamh teoranta ag meáchan agus luach na n-earraí.

Leagtar amach raon feidhme caighdeánach dhliteanas an iompróra sna coinbhinsiúin idirnáisiúnta seo a leanas.

Iompar de bhóthar

Tá iompar idirnáisiúnta earraí de bhóthar faoi rialú ag an gCoinbhinsiún maidir leis an gConradh le haghaidh Iompar Idirnáisiúnta Earraí de Bhóthar (Coinbhinsiún CMR), a síníodh sa Ghinéiv in 1956.

Faoin gCoinbhinsiún seo, níl tarlóirí bóthair faoi dhliteanas i leith caillteanas earraí ná damáiste dóibh más féidir leo a chruthú gurb iad seo a leanas ba chúis leis an gcaillteanas nó leis an damáiste:

• fabht nó fabhtanna na n-earraí féin
• force majeure (imthosca gan choinne)
• locht ar an lódóir nó ar an gcoinsíní.

Níl aon rialachán de chuid an Aontais Eorpaigh ann maidir le cúiteamh as iompar de bhóthar.

Iompróirí iarnróid

Rialaítear iompar idirnáisiúnta earraí d’iarnród leis an gCoinbhinsiún maidir le hIdiriompar d’Iarnród (Coinbhinsiún CIM), a síníodh i mBeirn in 1980.

Níl cuideachtaí iarnróid faoi dhliteanas i leith caillteanas nó damáiste do na hearraí más féidir leo a chruthú gurb iad seo a leanas ba chúis leis an gcaillteanas nó leis an damáiste:

• fabht nó fabhtanna na n-earraí féin
• force majeure
• locht ar thaobh an choinsíneora nó an choinsíní.

Níl aon rialacha ag an Aontas Eorpach faoi láthair maidir le cúiteamh. De ghnáth bíonn sé teoranta d’uasmhéid in aghaidh an chileagraim chomhlán a chailltear nó a ndéantar damáiste dó. I bhformhór na gcásanna, áfach, ní dócha go bhfaighidh cuideachtaí aon rud gar do luach a gcuid earraí.

Cuideachtaí loingseoireachta

I gCoinbhinsiún Idirnáisiúnta 1968 maidir le Bille Luchta, ar a dtugtar ‘Rialacha na Háige’ nó ‘Coinbhinsiún na Bruiséile’ níos fearr, leagtar amach na freagrachtaí atá ar chuideachtaí loingseoireachta agus earraí á n-iompar go hidirnáisiúnta acu.

Níl cuideachtaí loingseoireachta faoi dhliteanas i leith caillteanas nó damáiste do na hearraí más féidir leo a chruthú gurb iad seo a leanas ba chúis leis an gcaillteanas nó leis an damáiste:

• fabhtanna na n-earraí féin agus cailliúint meáchain le linn a n-iompair
• earráid loingseoireachta arna déanamh ag an bhfoireann
• dóiteán
• soitheach nach bhfuil muiracmhainneach
• force majeure
• stailc nó frithdhúnadh
• ar thaobh an lódálaí on the loader
• fabhtanna folaithe ar bord an tsoithigh nárbh fhéidir a bhrath le linn dianchigireachta
• iarrachtaí chun beatha daoine nó earraí a shábháil ar muir.

Níl aon chomhchuibhiú ann faoi láthair ar leibhéal an Aontais Eorpaigh maidir le cúiteamh, atá teoranta de ghnáth do mhéid áirithe in aghaidh an chileagraim d’earraí caillte nó damáistithe. Cruthaíonn an córas sin na fadhbanna céanna agus a chruthaíonn sé do thionóiscí iarnróid; is dócha go gcaillfidh an t-onnmhaireoir cuid mhór de luach na n-earraí.

Aeriompróirí

Foráiltear le Coinbhinsiún Vársá 1929 agus le Coinbhinsiún Montréal 1975 nach mbeidh aeriompróirí faoi dhliteanas i leith caillteanas nó damáiste do na hearraí más féidir leo a chruthú:

• go ndearna an t-iompróir agus a ghníomhairí gach beart ba ghá chun an damáiste a sheachaint, nó nárbh fhéidir bearta den sórt sin a dhéanamh (force majeure);
• gurbh earráid píolótaíochta nó loingseoireachta ba chúis leis an damáiste;
• go ndearna an t-éilitheoir an damáiste nó gur rannchuidigh sé leis an damáiste.

Níl aon chaighdeán de chuid an Aontais Eorpaigh ann maidir le cúiteamh an duine díobhálaithe. Is iondúil go mbíonn an cúiteamh teoranta do mhéid socraithe in aghaidh an ollchileagraim d’earraí a ndearnadh damáiste dóibh nó a cailleadh.

Féadfaidh aeriompróirí áirithintí sonracha a dhéanamh agus iad ag glacadh le lastas. Déantar na háirithintí sin a thaifeadadh ar an mbille iompair aeir (AWB) agus úsáidtear iad mar fhianaise. Mar sin féin, de ghnáth diúltóidh aerlínte pacáistí amhrasacha nó iad siúd nach bhfuil comhoiriúnach leis an AWB.