Comhaontú ar an Limistéar Eorpach Eacnamaíoch (LEE)

Sracfhéachaint

Leis an gComhaontú maidir leis an Limistéar Eorpach Eacnamaíoch (LEE), tugtar an Íoslainn, Lichtinstéin agus an Iorua (tíortha LEE CSTE) i margadh inmheánach an Aontais, rud a ráthaíonn saorghluaiseacht earraí, seirbhísí, daoine agus caipitil, chomh maith le beartais aontaithe lena mbaineann (iomaíocht, iompar, fuinneamh, comhar eacnamaíoch agus airgeadaíochta).

• Baineann na rialacha agus na coinníollacha céanna le gach gnólacht laistigh den LEE. Tá reachtaíocht an AE maidir leis an margadh inmheánach mar chuid de reachtaíocht thíortha LEE.

Cad a chlúdaíonn Comhaontú LEE?

Sa bhreis ar na gealltanais a thagann faoin margadh inmheánach agus a bheartais ghaolmhara, áirithítear le Comhaontú LEE go mbeidh na trí stát rannpháirteach i roinnt clár agus gníomhaireachtaí de chuid an Aontais sna réimsí seo a leanas:

• taighde agus Forbairt (R&D)
• oideachas
• beartas sóisialta
• comhshaol
• cosaint tomhaltóirí
• turasóireacht
• cultúr

Ní bhíonn rochtain fhoirmiúil ag an Iorua, ag an Íoslainn ná ag Lichtinstéin ar phróiseas cinnteoireachta an Aontais. Mar sin féin, is féidir leo ionchur a sholáthar le linn na gcéimeanna ullmhúcháin. Mar shampla, tá sé de cheart acu páirt a ghlacadh i ngrúpaí saineolaithe, i gcoistí de chuid an Choimisiúin agus tuairimí a chur isteach faoi reachtaíocht atá le cur isteach i gComhaontú LEE.

Cad nach gcumhdaítear le Comhaontú LEE?

Ní chumhdaíonn Comhaontú LEE na beartais seo a leanas de chuid an Aontais:

• Comhbheartais Talmhaíochta agus Iascaigh (cé go bhfuil forálacha sa Chomhaontú maidir le gnéithe éagsúla den trádáil i dtáirgí talmhaíochta agus éisc);
• Aontas custaim;
• Comhbheartas Trádála;
• Comhbheartas Eachtrach agus Slándála;
• Ceartas agus Gnóthaí Baile (cé gur cuid de limistéar Schengen iad tíortha CSTE);
• an tAontas Eacnamaíoch agus Airgeadaíochta (AEA).

Trádáil in Earraí

Foráiltear le comhaontú LEE do leibhéal ard léirscaoilte trádála i bhformhór na n-earnálacha. Mar sin féin, ní chumhdaítear an talmhaíocht agus an t-iascach faoi Chomhaontú LEE.

Táirgí Talmhaíochta

Leagtar amach i bPrótacal 3 a ghabhann le Comhaontú LEE córas cúitimh praghais le haghaidh táirgí talmhaíochta próiseáilte. Is é is aidhm don chóras sin na difríochtaí i bpraghsanna buntáirgí talmhaíochta laistigh den LEE a chúiteamh. Baintear é sin amach trí fhóirdheontais a dheonú ar onnmhairí agus trí dhleachtanna custaim ar allmhairí a thobhach. Déantar na fóirdheontais agus na dleachtanna custaim a ríomh ar bhonn na bpraghsanna tagartha arna gcomhaontú ag na Páirtithe Conarthacha. Níl feidhm ag Prótacal 3 maidir le Lichtinstéin.

Éisc

Níl Stáit LEE CSTE rannpháirteach i gComhbheartas Iascaigh an Aontais. Eisíonn an Íoslainn agus an Iorua a gcuótaí iascaireachta féin agus coinníonn siad srianta áirithe ar úinéireacht agus ar bhunú in earnáil an iascaigh.

Ar bhonn Chomhaontú LEE agus comhaontuithe déthaobhacha breise, tá deireadh curtha le dleachtanna custaim ar fhormhór na dtáirgí éisc bháin. Ina theannta sin, tá laghdú suntasach tagtha ar dhleachtanna custaim d’iasc eile agus do tháirgí eile éisc phróiseáilte. Mar sin féin, ní fhónann Comhaontú LEE do laghduithe ar dhleachtanna custaim i gcás cuid de na speicis is tábhachtaí san Íoslainn agus san Iorua.

Dá bhrí sin, ní chuireann Comhaontú LEE cosc ar an Aontas bearta cosanta a chur i bhfeidhm ar tháirgí éisc, amhail dleachtanna frithdhumpála agus bearta frithchúitimh.

Taraifí

• Féadfar na táirgí go léir de thionscnamh an LEE, seachas táirgí áirithe éisc agus talmhaíochta agus i gcomhréir leis na rialacha tionscnaimh, a thrádáil saor ó tharaifí laistigh den LEE.
• Mar sin féin, cuireann tíortha AE agus LEE CSTE taraifí éagsúla i bhfeidhm maidir le hallmhairí ó thríú tíortha.
• Seiceáil na taraifí is infheidhme ar do tháirge i Mo Chúntóir Trádála

Rialacha maidir le tionscnamh

Chun gur féidir le táirge cóir fhabhrach a fháil faoi Chomhaontú LEE, ní mór dó tionscnamh LEE. Dá bhrí sin, tá rialacha tionscnaimh i gComhaontú LEE lena gcinntear an méid is gá táirge a tháirgeadh nó a phróiseáil laistigh den LEE chun stádas mar tháirge de thionscnamh fabhrach LEE a fháil.

Sula n-easpórtálfaidh tú/a n-iompórtálfaidh tú, déan deimhin de:

• Seiceáil na rialacha tionscnaimh a bhaineann le do tháirge i Mo Chúntóir Trádála
• Téigh i gcomhairle le d’údaráis chustaim.

Ceanglais táirge

Is féidir earraí a chur i saorchúrsaíocht idir an AE agus tíortha eile LEE. Is éard atá i gceist le ceanglais táirgí idir tíortha LEE (an AE san áireamh):

• Comhchuibhithe agus comhionann, toisc go bhfuil rialacha a glacadh ar an leibhéal Eorpach agus a bhfuil feidhm acu ar fud LEE tagtha in ionad rialacháin náisiúnta maidir le táirgí. Dá bhrí sin, is féidir earraí a chur i gcúrsaíocht gan fhormheas ná tástáil bhreise.
• Tá feidhm ag an aitheantas neamh-chomhchuibhithe ach ag an aitheantas frithpháirteach. Dá bhrí sin, is féidir táirgí a chuirtear ar an margadh go dleathach i Stát amháin de chuid LEE a chur ar an margadh i ngach Stát eile den LEE, fiú mura gcomhlíonann an táirge go hiomlán rialacha teicniúla Stát an allmhairithe.

Rialacha teicniúla agus ceanglais theicniúla

• Foghlaim faoi na ceanglais theicniúla, na rialacha agus na nósanna imeachta nach mór d’earraí a chomhlíonadh chun go n-iompórtálfar iad sa Limistéar Eorpach Eacnamaíoch.
• Cuardaigh na rialacha agus na rialacháin shonracha is infheidhme maidir le do tháirge agus a thír thionscnaimh i mo Chúntóir Trádála. Chun féachaint ar riachtanais do tháirge beidh ort ar dtús a aithint a chód custaim. Mura bhfuil an cód custaim ar eolas agat, is féidir cuardach a dhéanamh le hainm an táirge san inneall cuardaigh atá ionsuite.

Ceanglais sláinte agus sábháilteachta SPS

• Cumhdaítear ábhair tréidliachta agus fíteashláintíochta le hIarscríbhinn I a ghabhann le Comhaontú LEE agus cumhdaítear reachtaíocht bia le Caibidil XII d’Iarscríbhinn II. Níl feidhm ag an reachtaíocht a bhaineann le bia agus le cúrsaí tréidliachta maidir le Lichtinstéin, ar reachtaíocht í a chuireann i bhfeidhm, mar gheall ar a haontas custaim leis an Eilvéis, na forálacha tréidliachta atá leagtha síos i gComhaontú an Aontais Eorpaigh maidir le Talmhaíocht.
• Níl reachtaíocht lán-chomhchuibhithe maidir le gléasraí ag an Aontas agus ag Stáit LEE CSTE. Tá reachtaíocht i gComhaontú LEE maidir le síolta plandaí, a chumhdaítear le Caibidil III d’Iarscríbhinn I (ábhair fhíteashláintíochta), cé is moite de na forálacha a bhaineann le hallmhairí agus le rialú teorann.
• Foghlaim faoi na caighdeáin sláinte, sábháilteachta, sláintíochta agus fíteashláintíochta nach mór d’earraí a chomhlíonadh chun go n-iompórtálfar iad san Aontas Eorpach.
• Cuardaigh na rialacha sláinte, sábháilteachta agus SPS is infheidhme maidir le do tháirge agus a thír thionscnaimh i mo Chúntóir Trádála. Chun féachaint ar riachtanais do tháirge beidh ort ar dtús a aithint a chód custaim. Mura bhfuil an cód custaim ar eolas agat, is féidir cuardach a dhéanamh le hainm an táirge san inneall cuardaigh atá ionsuite.

Doiciméid agus nósanna imeachta imréitigh custaim

• Ní bhaineann Aontas Custaim an Aontais Eorpaigh leis an Iorua, le Lichtinstéin agus leis an Íoslainn. Tá teorainneacha custaim agus nósanna imeachta i bhfeidhm fós idir na tíortha sin agus an tAontas Eorpach.
• I gcás táirgí áirithe a mheastar a bheith ardriosca, ní mór do Chomhlacht um Measúnú Comhréireachta (CAB) measúnú a dhéanamh ar cibé an gcomhlíonann nó nach gcomhlíonann táirge an deimhniú táirge is infheidhme arna dhéanamh ag CAB arna ainmniú ag Stát amháin de chuid an LEE.
• Faigh amach faoi na doiciméid agus na nósanna imeachta eile a bhaineann le himréiteach custaim is gá chun allmhairiú isteach sa Limistéar Eorpach Eacnamaíoch.
  • Maoin Intleachtúil (IP) agus Tásca Geografacha (GI)
• Tá forálacha comhchuibhithe i gComhaontú LEE maidir le CMI agus cinntíonn sé ardleibhéal cosanta do chearta tionsclaíocha (fóirdheontais, dearaí, trádmharcanna, srl) agus cóipcheart (ceol, scannáin, meáin chlóite, bogearraí, etc.) i ngach Stát de chuid LEE.
• Áirítear sna rialacha freisin prionsabal ídiú réigiúnach CMI, atá infheidhme sa LEE ina iomláine. Sa chleachtas, nuair atá táirge curtha ar an margadh sa LEE ag sealbhóir cirt (nó le toiliú uaidh), ní féidir leis an sealbhóir cirt brath a thuilleadh ar a cheart eisiach chun allmhairiú táirgí den sórt sin ó Stát eile de LEE a chosc.
• Bunaithe ar Airteagal 65(2) de Chomhaontú LEE, tá reachtaíocht maidir le maoin intleachtúil ionchorpraithe in Iarscríbhinn XVII. Mar sin féin, níor ionchorpraíodh tionscnaimh uile an AE sa réimse seo.
• Tuilleadh eolais faoi reachtaíocht maidir le maoin intleachtúil agus reachtaíocht GI san Aontas Eorpach, chomh maith le beartas an Aontais maidir le cearta maoine intleachtúla i dtreo na trádála.

Trádáil i Seirbhísí

Tuilleadh eolais faoi na rialacha, na rialacháin agus na saoráidí trádála i seirbhísí

Soláthar Poiblí

Le Comhaontú LEE bunaíodh margadh aonair soláthair phoiblí ar fiú thart ar 18 % de OTI LEE é. Dá bhrí sin, tá deiseanna suntasacha ann do chuideachtaí laistigh den LEE toisc gur féidir leo dul san iomaíocht le haghaidh conarthaí rialtais ar fud an Mhargaidh Inmheánaigh.

Faigh eolas ginearálta faoi reachtaíocht maidir le soláthar poiblí, rialacha agus rochtain ar mhargaí éagsúla. Faigh Eolas sonrach ar mhargadh soláthair phoiblí an AE.

Infheistíocht

Faigh eolas ginearálta chun d’infheistíocht thar lear a chumasú. Má tá tú ag infheistiú ó thar lear isteach sa EEA, faigh eolas ar leith.

Eile (iomaíocht, TSD)

Iomaíocht

D’fhonn LEE aonchineálach a bhfuil coinníollacha comhionanna iomaíochta aige a áirithiú, tá feidhm ag na rialacha iomaíochta céanna maidir le gach gnóthas ar fud an LEE. Cumhdaíonn na rialacha iomaíochta sa Mhargadh Inmheánach ceithre phríomhréimse agus tá siad comhionann sna trí Stát LEE CSTE agus i mBallstáit an Aontais. Is iad seo a leanas na rialacha sin:

• Deireadh a chur le comhaontuithe a chuireann srian ar iomaíocht agus mí-úsáid ceannasachta (e.g. comhaontuithe socraithe praghsanna idir iomaitheoirí)
• Rialú ar chumaisc idir gnólachtaí (e.g. cumasc idir dhá ghrúpa mhóra a mbíonn ainmniú an mhargaidh mar thoradh orthu)
• Léirscaoileadh earnálacha eacnamaíocha monaplacha (e.g. teileachumarsáid)
• Toirmeasc − faoi réir eisceachtaí áirithe − státchabhair a shaobhfadh iomaíocht trí fhábhar roghnaitheach a thabhairt do ghnólachtaí áirithe nó d’earnálacha tionscail náisiúnta.

Mar thoradh ar na rialacha dochta iomaíochta atá mar chuid de Chomhaontú LEE, tá cosc ar bhearta frithdhumpála, ar dhleachtanna frithchúitimh agus ar bhearta trádála eile, mar riail ghinearálta, idir Stáit LEE.

Státchabhair

I gcomhréir le Conarthaí an Aontais, cuireann Comhaontú LEE toirmeasc ginearálta ar aon bhearta ar féidir iad a aithint mar státchabhair, lena n-áirítear deontais, iasachtaí boga agus lamháltais chánach, a d’fhéadfadh trádáil a shaobhadh. Mar sin féin, d’fhéadfadh eisceachtaí ón toirmeasc sin teacht as dálaí áirithe polaitiúla, eacnamaíocha agus sóisialta.

Naisc agus doiciméid úsáideacha

• Seiceáil na rialacha agus na taraifí sonracha a bhaineann leis an earra ar mian leat é a allmhairiú/onnmhairiú sa Cúntóir M’Thrádála
• Comhaontú maidir leis an Limistéar Eorpach Eacnamaíoch – Ionstraim Chríochnaitheach