Comhaontú maidir leis an Limistéar Eorpach Eacnamaíoch (LEE)

Sracfhéachaint

Leis an gComhaontú maidir leis an Limistéar Eorpach Eacnamaíoch (LEE), tugtar an Íoslainn, Lichtinstéin agus an Iorua (tíortha CSTE LEE) isteach i margadh inmheánach AE, rud a ráthaíonn saorghluaiseacht earraí, seirbhísí, daoine agus caipitil, chomh maith le beartais ghaolmhara aontaithe (iomaíocht, iompar, fuinneamh, comhar eacnamaíoch agus airgeadaíochta).

• Baineann na rialacha agus na coinníollacha céanna le gach gnólacht laistigh de LEE. Tá reachtaíocht an AE a bhaineann leis an margadh inmheánach mar chuid de reachtaíocht thíortha LEE.

Cad a chumhdaítear le Comhaontú LEE?

Sa bhreis ar na gealltanais a thagann faoin margadh inmheánach agus faoina bheartais ghaolmhara, áirithíonn Comhaontú LEE rannpháirtíocht na dtrí stát i roinnt clár agus gníomhaireachtaí de chuid an Aontais sna réimsí seo a leanas:

• taighde agus forbairt (T &D)
• oideachas
• beartas sóisialta
• comhshaol
• cosaint tomhaltóirí
• turasóireacht
• cultúr

Ní dhéanann an Iorua, an Íoslainn ná Lichtinstéin rochtain fhoirmiúil ar phróiseas cinnteoireachta an Aontais Eorpaigh. Mar sin féin, is féidir leo ionchur a chur ar fáil le linn na gcéimeanna ullmhúcháin. Mar shampla, tá sé de cheart acu páirt a ghlacadh i ngrúpaí saineolaithe, coistí de chuid an Choimisiúin agus barúlacha a chur isteach maidir leis an reachtaíocht atá le teacht atá le hionchorprú i gComhaontú LEE.

Cad nach gcumhdaítear le Comhaontú LEE?

Ní chumhdaíonn Comhaontú LEE na beartais seo a leanas de chuid an Aontais:

• Comhbheartais Talmhaíochta agus Iascaigh (cé go bhfuil forálacha sa Chomhaontú maidir le gnéithe éagsúla den trádáil i dtáirgí talmhaíochta agus éisc);
• An tAontas Custaim;
• An Comhbheartas Trádála;
• Comhbheartas Eachtrach agus Slándála;
• Ceartas agus Gnóthaí Baile (cé go bhfuil tíortha CSTE mar chuid de limistéar Schengen);
• an tAontas Eacnamaíoch agus Airgeadaíochta (AEA).

Trádáil in Earraí

Foráiltear le comhaontú LEE do leibhéal ard léirscaoilte trádála ar fud fhormhór na n-earnálacha. Mar sin féin, ní chumhdaítear talmhaíocht agus iascach le Comhaontú LEE.

Táirgí Talmhaíochta

Leagtar amach i bPrótacal 3 a ghabhann le Comhaontú LEE córas cúitimh praghsanna le haghaidh táirgí talmhaíochta próiseáilte. Is é is aidhm don chóras sin na difríochtaí i bpraghsanna na mbuntáirgí talmhaíochta laistigh den LEE a chúiteamh. Baintear é sin amach trí fhóirdheontais a dheonú ar onnmhairí agus trí dhleachtanna custaim a ghearradh ar allmhairí. Ríomhtar na fóirdheontais agus na dleachtanna custaim ar bhonn praghsanna tagartha arna gcomhaontú ag na Páirtithe Conarthacha. Níl feidhm ag Prótacal 3 maidir le Lichtinstéin.

Éisc

Níl Stáit CSTE LEE rannpháirteach i gComhbheartas Iascaigh an Aontais Eorpaigh. Eisíonn an Íoslainn agus an Iorua a gcuótaí iascaireachta féin agus coinníonn siad srianta áirithe ar úinéireacht agus ar bhunú in earnáil an iascaigh.

Ar bhonn Chomhaontú LEE agus comhaontuithe déthaobhacha breise, cuireadh deireadh le dleachtanna custaim ar fhormhór na gcineálacha táirgí éisc bháin. Ina theannta sin, tá laghduithe suntasacha ar dhleachtanna custaim ar éisc eile agus ar tháirgí éisc phróiseáilte. Mar sin féin, ní fhreastalaíonn Comhaontú LEE ar laghduithe ar dhleachtanna custaim do roinnt de na speicis is tábhachtaí san Íoslainn agus san Iorua.

Dá bhrí sin, ní chuireann Comhaontú LEE cosc ar an Aontas bearta coimirce a chur i bhfeidhm, amhail dleachtanna frithdhumpála agus bearta frithchúitimh, maidir le táirgí éisc.

Taraifí

• Féadfar gach táirge de thionscnamh LEE, seachas táirgí áirithe éisc agus talmhaíochta agus i gcomhréir leis na rialacha tionscnaimh, a thrádáil saor ó tharaifí laistigh de LEE.
• Mar sin féin, cuireann an tAontas agus tíortha LEE CSTE taraifí éagsúla i bhfeidhm ar allmhairí ó thríú tíortha.
• Seiceáil na taraifí a bhaineann le do tháirge sa Mo Chúntóir Trádála

Rialacha tionscnaimh

Chun go bhfaighidh táirge cóir fhabhrach faoi Chomhaontú LEE, ní mór dó a bheith de thionscnamh LEE. Dá bhrí sin, tá rialacha tionscnaimh i gComhaontú LEE lena gcinntear a mhéid is gá táirge a tháirgeadh nó a phróiseáil laistigh de LEE chun stádas mar tháirge de thionscnamh fabhrach LEE a fháil.

Sula ndéanann tú easpórtáil/iompórtáil, déan cinnte de:

• Seiceáil na rialacha tionscnaimh a bhaineann le do tháirge i mo Chúntóir Trádála
• Téigh i gcomhairle le d’údaráis chustaim.

Ceanglais táirge

Is féidir le hearraí gluaiseacht faoi shaoirse idir an tAontas Eorpach agus tíortha LEE eile. Is iad seo a leanas na ceanglais maidir le táirgí idir tíortha LEE (AE san áireamh):

• Comhchuibhithe agus comhionann, toisc gur tháinig rialacha a glacadh ar an leibhéal Eorpach a bhfuil feidhm acu ar fud LEE in ionad na rialachán náisiúnta maidir le táirgí. Dá bhrí sin, is féidir earraí a scaipeadh gan ceadú nó tástáil bhreise.
• Tá feidhm ag aitheantas neamh-chomhchuibhithe ach ag aitheantas frithpháirteach. Dá bhrí sin, is féidir táirgí atá ar an margadh go dleathach i Stát LEE amháin a mhargú i ngach Stát LEE eile, fiú mura gcomhlíonann an táirge go hiomlán rialacha teicniúla Stát LEE is allmhaireoir.

Rialacha agus ceanglais theicniúla

• Foghlaim faoi na ceanglais theicniúla, na rialacha teicniúla agus na nósanna imeachta teicniúla nach mór d’earraí a chomhlíonadh chun iad a allmhairiú sa Limistéar Eorpach Eacnamaíoch.
• Cuardaigh na rialacha agus na rialacháin shonracha is infheidhme maidir le do tháirge agus maidir lena thír thionscnaimh i mo Chúntóir Trádála. Chun féachaint ar riachtanais do do tháirge beidh ort ar dtús a chód custaim a aithint. Mura bhfuil an cód custam ar eolas agat, is féidir leat é a chuardach le hainm do tháirge san inneall cuardaigh ionsuite.

Ceanglais sláinte agus sábháilteachta SPS

• Cumhdaítear ábhair thréidliachta agus fíteashláintíochta le hIarscríbhinn I a ghabhann le Comhaontú LEE agus cumhdaítear reachtaíocht bia le Caibidil XII d’Iarscríbhinn II. Níl feidhm ag reachtaíocht maidir le bia agus cúrsaí tréidliachta maidir le Lichtinstéin, a chuireann i bhfeidhm, de bharr a haontais chustaim leis an Eilvéis, na forálacha tréidliachta a leagtar síos i gComhaontú na hEilvéise-AE ar Thalmhaíocht.
• Níl reachtaíocht lán-chomhchuibhithe maidir le gléasraí ag an Aontas ná ag Stáit CSTE LEE. Tá reachtaíocht i gComhaontú LEE maidir le síolta plandaí, a chumhdaítear le Caibidil III d’Iarscríbhinn I (ábhair fíteashláintíochta), cé is moite d’fhorálacha a bhaineann le hallmhairí agus le rialú teorann.
• Foghlaim faoi na caighdeáin sláinte, sábháilteachta, sláintíochta agus fíteashláintíochta nach mór d’earraí a chomhlíonadh chun iad a allmhairiú san Aontas Eorpach.
• Cuardaigh na rialacha sláinte, sábháilteachta agus SPS a bhaineann le do tháirge agus le tír thionscnaimh mo Chúntóra Trádála. Chun féachaint ar riachtanais do do tháirge beidh ort ar dtús a chód custaim a aithint. Mura bhfuil an cód custam ar eolas agat, is féidir leat é a chuardach le hainm do tháirge san inneall cuardaigh ionsuite.

Doiciméid agus nósanna imeachta imréitigh saincheaptha

• Ní bhaineann Aontas Custaim an Aontais Eorpaigh leis an Iorua, Lichtinstéin agus an Íoslainn. Tá teorainneacha agus nósanna imeachta custaim fós i bhfeidhm idir na tíortha sin agus an AE.
• I gcás roinnt táirgí a mheastar a bheith ardriosca, tá sé de cheangal ar Chomhlacht Measúnaithe Comhréireachta (CAB) a mheas an gcomhlíonann táirge an deimhniú táirge is infheidhme arna dhéanamh ag CAB atá ainmnithe ag Stát amháin de chuid an LEE.
• Faigh amach faoi dhoiciméid agus nósanna imeachta imréitigh custaim eile a theastaíonn chun iompórtáil isteach sa Limistéar Eorpach Eacnamaíoch.
  • Maoin Intleachtúil (IP) agus Tásca Geografacha (GI)
• Tá forálacha comhchuibhithe i gComhaontú LEE maidir le CMI agus áirithítear ardleibhéal cosanta do chearta tionsclaíocha (aireagáin, dearaí, trádmharcanna, etc) agus cóipcheart (ceol, scannáin, meáin chlóite, bogearraí, etc) i ngach Stát LEE.
• Áirítear sna rialacha freisin prionsabal ídiú réigiúnach CMI, is infheidhme in LEE ina iomláine. Sa chleachtas, a luaithe a chuireann sealbhóir cirt táirge ar an margadh in LEE (nó le toiliú uaidh), ní féidir leis an sealbhóir cirt brath a thuilleadh ar a cheart eisiach chun allmhairiú táirgí den sórt sin ó Stát LEE eile a chosc.
• Bunaithe ar Airteagal 65(2) de Chomhaontú LEE, déantar reachtaíocht maoine intleachtúla a ionchorprú in Iarscríbhinn XVII. Mar sin féin, níor ionchorpraíodh gach tionscnamh de chuid an Aontais sa réimse seo.
• Tuilleadh eolais faoin reachtaíocht maidir le maoin intleachtúil agus tásc geografach san Aontas, chomh maith le beartas CMI an Aontais i leith na trádála.

Trádáil i Seirbhísí

Faigh tuilleadh eolais faoi na rialacha, na rialacháin agus na háiseanna trádála i seirbhísí

Soláthar Poiblí

Le Comhaontú LEE, bunaíodh margadh aonair sa soláthar poiblí ar fiú thart ar 18 % de OTI LEE é. Dá bhrí sin, tá deiseanna suntasacha ann do chuideachtaí laistigh den LEE toisc gur féidir leo dul in iomaíocht le haghaidh conarthaí rialtais ar fud an Mhargaidh Inmheánaigh.

Faigh eolas ginearálta faoi reachtaíocht soláthair phoiblí, rialacha agus rochtain ar mhargaí éagsúla. Faigh eolas sonrach faoi mhargadh soláthair phoiblí an Aontais Eorpaigh.

Infheistíocht

Faigh eolas ginearálta chun infheistíocht a dhéanamh thar lear i. Má tá tú ag infheistiú ón gcoigríoch isteach sa LEE, faigh eolas sonrach.

Eile (iomaíocht, TSD)

Iomaíocht

D’fhonn LEE aonchineálach ina bhfuil coinníollacha comhionanna iomaíochta a áirithiú, tá feidhm ag na rialacha iomaíochta céanna maidir le gach gnóthas ar fud LEE. Cumhdaíonn na rialacha maidir le hiomaíocht sa Mhargadh Inmheánach ceithre phríomhréimse agus is ionann iad sna trí Stát CSTE LEE agus i mBallstáit an Aontais. Is iad seo a leanas na rialacha sin:

• Deireadh a chur le comhaontuithe a chuireann srian ar iomaíocht agus ar mhí-úsáid ceannasachta (e.g. comhaontuithe socraithe praghsanna idir iomaitheoirí)
• Rialú cumasc idir gnólachtaí (e.g. cumasc idir dhá ghrúpa mhóra a bhfuil an margadh ceannasach mar thoradh air)
• Léirscaoileadh na n-earnálacha eacnamaíocha monaplacha (e.g. teileachumarsáid)
• Toirmeasc − faoi réir eisceachtaí áirithe — ar státchabhair a shaobhfadh iomaíocht trí fhabhar roghnaitheach a thabhairt do ghnólachtaí áirithe nó d’earnálacha tionsclaíocha náisiúnta.

Mar thoradh ar na rialacha diana iomaíochta a ionchorpraíodh i gComhaontú LEE, tá cosc, mar riail ghinearálta, ar bhearta frithdhumpála, ar dhleachtanna frithchúitimh agus ar bhearta trádála eile idir Stáit LEE.

Cúnamh Stáit

I gcomhréir le Conarthaí an Aontais, cuireann Comhaontú LEE toirmeasc go ginearálta ar aon bhearta is féidir a shainaithint mar státchabhair, lena n-áirítear deontais, iasachtaí boga agus lamháltais chánach, a d’fhéadfadh trádáil a shaobhadh. Mar sin féin, d’fhéadfadh eisceachtaí ón toirmeasc sin teacht as cúinsí polaitiúla, eacnamaíocha agus sóisialta áirithe.

Naisc agus doiciméid úsáideacha

• Seiceáil na rialacha agus taraifí sonracha a bhaineann leis an earra is mian leat a iompórtáil/a easpórtáil i mo Chúntóir Trádála
• Comhaontú maidir leis an Limistéar Eorpach Eacnamaíoch — Ionstraim Chríochnaitheach